TALYUM

Talyum periyodik tablonun 3A grubunda bulunan, atom numarası 81, atom ağırlığı 204,38 olan metalik bir elementtir.  Mavimsi gri renkte, yumuşak ve dövülebilir bir ağır metal olan talyum, ilk kez Sir William Crookes tarafından 1861’de keşfedilmiştir.

Yerkabuğundaki konsantrasyonu yaklaşık 0.7 ppm olan talyum metali, çoğunlukla kil, granit ve topraklarda potasyum mineralleri ile birlikte bulunur ve bu malzemelerden ekonomik olarak geri kazanılabileceği düşünülemez. Geri kazanılabilir talyumun başlıca kaynağı bakır, kurşun, çinko ve sülfür cevherleri olup bu cevherlerde eser miktarda bulunmaktadır. Doğada antimon, arsenik, bakır, kurşun ve gümüş içeren sülfid veya selenid kompleksleri olarak çeşitli talyum mineralleri bulunur, ancak bunlar nadirdir ve talyum kaynağı açısından ekonomik bir önemi yoktur. Talyum ayrıca bu cevherlerin işlenmesinde kavurma ve eritme safhaları sırasında oluşan baca tozu ve artıklarından bir yan ürün olarak geri kazanılır.

Talyum ticari olarak yalnızca birkaç ülkede bakır, kurşun ve çinko cevherlerinin kavurulmasında yan ürün olarak üretilmekte ve baca tozundan geri kazanılmaktadır. Çoğu üretici talyum üretim verilerini sakladığından, küresel üretim verileri sınırlıdır. 2018 yılında küresel talyum üretiminin 8.000 kilogramın altında olduğu tahmin edilmekte ve Çin, Kazakistan ve Rusya'nın önde gelen birincil talyum üreticileri olduğu düşünülmektedir. 2005 yılından bu yana Brezilya, Çin, Makedonya ve Rusya'da talyum bakımından zengin olabilecek önemli yataklar tespit edilmiştir.

Talyumun ekonomik olarak çıkarılabileceği yatakların belirlenmesindeki güçlük nedeniyle rezervlerin nicel tahminleri mevcut değildir. Bununla birlikte, çinko kaynaklarında bulunan dünya talyum kaynağı 17 milyon kilogram kadar olabilir ve bunun büyük çoğunluğu Kanada, Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’ndedir. Küresel kömür kaynaklarının 630 milyon kg talyum içerdiği tahmin edilmektedir.

Talyum metali ve bileşikleri son derece toksik malzemeler olduğundan kullanımı kısıtlıdır. Talyum ve bileşikleri, deri teması, yutulması veya toz/dumanların solunması yoluyla insan vücudu tarafından emilebilir. Çevreye salınan başlıca talyum kaynakları, kömür yakan enerji santralleri ve bakır, kurşun ve çinko cevherlerinin izabe tesisleridir. Bununla birlikte, talyum metali ve bileşiklerinin çok çeşitli kullanım alanları da mevcuttur. Örneğin, talyum metali, selenyum redresörleri (doğrultucu) için yarı iletken malzemede, gama radyasyon algılama ekipmanında, kızılötesi radyasyon algılama ve iletim ekipmanında, akusto-optik ölçüm cihazlarında ışık kırınımı için kristal filtrelerde, düşük sıcaklık ölçümleri için cıva-talyum alaşımında kullanılır. Bununla birlikte, manyetik rezonans görüntüleme, manyetik enerjinin depolanması, manyetik itki ve elektrik enerjisi üretimi ve iletimi gibi uygulamalar için yüksek sıcaklıkta süper iletken malzemeler geliştirmek için talyum ile araştırma faaliyetleri devam etmektedir. Ayrıca, kalp hastalığını saptamak için kardiyovasküler görüntülemede tıbbi amaçlar için radyoaktif talyum bileşiklerinin kullanımı artmaktadır.

Kaynak:
- https://www.usgs.gov/centers/nmic/thallium-statistics-and-information.
- Shawnna, M.B.,2019. Thallium. U.S. Geological Survey, Mineral Commodity Summaries, February 2019.