ÇANKIRI-ÇORUM HAVZASI OLİGOSEN-NEOJEN STRATİGRAFİSİ ARAZİ GEZİSİ
Orta Anadolu havzalarının litostratigrafilerini uluslararası kurallara göre kesinleştirmek ve resmileştirmek amacıyla 21-22 Mart 2016 tarihlerinde gerçekleştirilen Orta Anadolu Havzalarının (Haymana-Tuzgölü-Çankırı Çorum) Tersiyer Stratigrafileri Çalıştayı’nda üzerinde görüş birliğine varılamayan birimlerin yerinde incelenerek litostratigrafik adlama konusunda nihai karara varılması amacıyla 17 Nisan 2019 tarihinde “Çankırı-Çorum Havzası Oligosen-Neojen Stratigrafisi Arazi Gezisi” yapılmıştır.
Gezinin ilk durağı: Kızılırmak ilçesinin 17 km güneyindeki Gözükızıllı Köyünde yer alan (588000 D / 4445200 K) bütün zamanların en kara büyük memelisi ünvanına sahip olan Baluchitherium’un (Dev gergedan) Türkiye’deki ilk buluntu yeridir (Şekil 1). Bu fosil bulgu yeri Kızılırmak Formasyonu içerisinde yer almaktadır.
Şekil 1. Baluchitherium’un (Dev gergedan) Türkiye’deki ilk buluntu yeri.
Geç Oligosen / Erken Miyosen (yaklaşık 34-23 my öncesi) zaman aralığında yaşamış olan Baluchitherium (Paraceratherium), şimdiye kadar karada yaşayan en büyük memeli hayvan ünvanına sahiptir. Baluchitherium (Paraceratherium); Kordalılar (Chordata) dalı, Omurgalılar (Vertebrata) alt dalı, Memeliler (Mammalia) sınıfı, Tektırnaklılar (Perissodactyla) takımı, Gergedangiller (Rhinocerotoidea) üst ailesine aittir.
Gezinin 2. durağı: Kızılırmak ilçesinin 4 km güneydoğusunda yer alan (587718 D / 4464782 K) Kızılırmak Formasyonu tip kesit yeridir (Şekil 2). Kumtaşı, çamurtaşı, çakıltaşı litolojisi ile özetlenebilen akarsu çökellerinden oluşan Kızılırmak Formasyonunun yaşı, ilk olarak formasyonu tanımlayan Birgili vd.(1975) tarafından Geç Miyosen olarak verilmiştir. Ancak daha sonra tip kesit yerinde yapılan çalışmalar ile bulunan memeli fosillerine (Iberomeryx parvus, Lophiomerycid indet, Dremotherium guthi, Large Pecora indet) göre formasyon Oligosen olarak yaşlandırılmıştır (Karadenizli, 2011, Metais vd., 2016).
Şekil 2. Kızılırmak Formasyonu tip kesit yeri.
Gezinin 3. durağı: Süleymanlı Köyü yakınındaki (552690 D / 4485075 K) Süleymanlı Üyesi tip kesit yeridir (Şekil 3). Üyenin alt dokanağı uyumlu geçişli Bayındır Formasyondur. Üst dokanağında Pliyosen yaşlı Bozkır Formasyonu yersel uyumsuz olarak yer alır. Süleymanlı Üyesi’nin ait olduğu Bayındır Formasyonu killerle ardalanmalı tabakalı jipsler, masif kiltaşları, laminalı kumtaşları ve masif çamurtaşları fasiyeslerinden oluşuken, yaklaşık 80 m. kalınlığındaki Süleymanlı Üyesi sarı-gri renkli kiltaşı, kırmızı çamurtaşı ve kumtaşlarından oluşmaktadır. Süleymanlı Üyesine ait tip kesitin yaşı memeli fosillerine dayanarak MN13 olarak belirlenmiştir (Kaymakçı, 2000).
Şekil 3. Süleymanlı Üyesi tip kesit yeri.
Gezinin 4. durağı: Hançili Köyü yakınındaki (534773 D / 4469876 K) Hançili Formasyonu tip kesit yeridir. Formasyon masif marn, laminalı kiltaşları, karbonatlar (tabakalı fosilli kireçtaşları, ooidli kireçtaşları), tüfit, organik içerikli çamurtaşları ve linyit içerikli tabakalardan oluşmaktadır. Hançili Formasyonunun tabanı memeli fosillerince zengindir (Şekil 4) ve içerdiği memeli fosillerine dayanarak formasyona erken Miyosen yaşı verilmiştir (Kaymakçı, 2000; Saraç, 2003).
Şekil 4. Hançili Formasyonu tabanında memeli fosillerince zengin seviyeler.
Gezinin 5. durağı: Kumartaş (Altıntaş) Köyü yakınlarındaki (532340 D / 4457140 K) Kumartaş Formasyonu tip kesit yeridir. Formasyonun altında uyumlu Kılçak Formasyonu, üstünde yanal-düşey geçişli Hançili Formasyonu yer alır. Kumartaş Formasyonu; tabakalı-tane destekli çakıltaşı, masif kumtaşları, düzlemsel çapraz tabakalı kumtaşları, teknemsi çapraz tabakalı kumtaşları, ripıl çapraz laminalı kumtaşları, iyi boylanmış tabakalı kumtaşları ve masif çakıllı çamurtaşlarından oluşmaktadır (Şekil 5).
Şekil 5. Kızılımsı renkli Kumartaş Formasyonu üzerinde açık yeşil renkli Hançili Formasyonu.