Maden Arama Aşamaları

Maden yatakları, jeolojik süreç sonucunda oluşmuş, olağanüstü element içeren kayaçlardır. Metalik Madenler, Endüstriyel Hammaddeler ve Enerji Hammaddeleri şeklinde gruplandırılabilirler.
Maden aramanın planlanmasında  yan kayacın özellikleri dikkate alınmalıdır. Magmatizma, yüzeysel alterasyon veya bozuşma, tortullaşma, metamorfizma cevherleşmeye sebep olabilir. Oluşumun yan kayaçla eşzamanlı olup olmaması, oluşan yatağın tipi ve şekli, ilgili elementler ve alterasyonlar, oluşum yaşı gibi parametreler aranacak madene göre arama programını dolayısı ile maliyetleri etkiler (Bakınız; Yan  Kayaca Göre Maden Yatakları Sınıflaması).
Herhangi bir madenin aranması, o bölgede gerçekleşmiş jeolojik olayların, etkili oldukları alanların, kayaç türlerinin ve geometrisinin çözümlenmesini gerektirmektedir. Arama süreci, önceden üretilmiş verilerin yorumlanmasıyla başlar, madenin üretilmesi sırasında devam eder ve madenin tüketilmesine rağmen bir süre daha devam eder. Aranan madenin oluşum özelliğine göre,

1. Öncelikle; paleocoğrafya, jeoloji, uzaktan algılama, jeokimya, jeofizik, metallojeni haritaları ve maden/zuhur bilgileri gibi temel bölgesel veriler büro çalışması ile değerlendirilir.
2. Önemli bulunan bölgelerde (provens) ön aramalar (prospeksiyon) şeklinde arazi çalışmalarına başlanır. Jeoloji, jeokimya ve jeofizik haritaları (küçük ölçekli) tamamlanır ve gerektiğinde stratigrafi sondajı yapılır.
3. Ön arama sahalarından derlenen verilerin değerlendirilmesi sonucunda, belirlenen hedef sahalarda detay aramalar (explorasyon) aşamasına geçilir. Maden jeolojisi, jeokimya anomali, jeofizik haritaları (büyük ölçekli) tamamlanır. Açınsama (istikşaf) ve rezerv sondajları yapılır. Gerektiğinde yarma/galeri gibi yöntemlere başvurulur ve teknolojik test örneği alınır.
Rezerv, tenör, parajenez, mineralojik özellikler ve teknolojik test olumlu ise madenin üretimi için gerekli diğer parametreleri de değerlendiren fizibilite raporu yazılır. Maden işletmeye hazır hale gelmiştir.
4. Güncelleştirilmiş maden jeoloji haritaları ve diğer bilgiler ışığında üretim sürecinde karşılaşılan problemler ile üretim tamamlandıktan sonra çevrede veya daha derinde madenin devamının veya buna bağlı oluşmuş başka bir madenin bulunup bulunmadığı araştırılır.

Metalik Maden Arama Aşamalarında Bölgesel Veriler

Paleocoğrafya Haritaları

Jeolojik geçmişte, belli bir zamanda yeniden tasarlanmış fiziksel coğrafyayı sergileyen haritalardır. Karaların ve denizlerin dağılımı, karaların jeomorfolojisi, denizin derinliği, hava ve deniz akıntılarının yönü, sedimentlerin dağılımı ve iklim kuşakları gibi bilgiler içerir.

Jeoloji Haritası

"Türkiye 1/25.000 Ölçekli Jeoloji Haritası Spesifikasyonu-MTA, 1963" isimli yayında konumuzla ilgili olarak "Maden Yatakları ve İhtimalleri" başlığı altında;  
1. Daha araziye çıkmadan, jeolojik lövesi yapılacak saha içindeki madenler ve maden zuhurları tespit edilerek, paftalar üzerine konulan aydınger kağıdına işlenecek ve koordinatlarıyla tespit edilecektir. Bu madenler, aydınger üzerinde işletilen, metruk vs. gibi durumları göz önüne alınarak, özel işaretlerle işaretlenecektir.
2. Tespit edilen maden ve zuhurlar harita lövesi esnasında birer birer gözden geçirilerek hakiki durumları tespit olunacaktır. Bu mekanda büyük olan zuhurlar haritaya işlenecek, küçükler ise bir çarpı işareti, özel bir harf veya sembol ile belirtilecektir.
3. Petrografik, mineralojik etütler için ve ayrıca yatak hakkında daha etraflı bilgi edinmek üzere, tahlil için numuneler alınacaktır.
4. Mevcut maden ve zuhurların gerek harita üzerinde teorik olarak, gerekse pratik yönden arazi üzerindeki uzantıları aranacaktır. Bu maksatla, maden yatağı ve zuhurun jeolojik ve stratigrafik durumu, mineralizasyonun gidişi, cevher mineralleri, primer, sekonder mineralleri ve parajenez durumu, içindeki gang, tavan ve tabanda alterasyon olup olmadığı, cevherin konsantrasyonuna imkan veren şart ve hadiseler, magmatizma, metamorfizma veya sedimantasyon vs. cevherin tipi (sade, kompleks, masif, dissemine vs.), cevher ve steril münasebeti ve orantısı, kalınlık, dağılış, yatağın muhtemel menşei, tipi vs. tespit edilmeye çalışılacaktır. Haritaya işaret edilemeyen hususların hepsi deftere şema, kroki ve kesitlerle kaydedilecektir. İmkan varsa, muhtemel derinlik uzantıları hakkında da imkan nispetinde fikir verilecektir.
5. Maden yataklarının sınıflandırılması Lindgren (1933)’e göre yapılacaktır. Bu etüt ve sınıflandırmadan maksat, daha ileri ve detay etüt yapacak olan maden jeologlarına problemi ana hatlarıyla halletmek ve halledilecek tarafları da ortaya koymaktan ibaret olacaktır.
6. Maden yatakları ve zuhurların bir provens teşkil edip etmedikleri belirtilecektir. Bir metalojenik provens bahis konusu ise, asli karakterleri ve tip yatakları belirtilecek  ve ayrıca bunlar arasında  mühim olan bir iki yatak daha önemle  ele alınarak misaller verilecektir. İşletilen madenlerle, maden zuhurlarının durum ve jeolojik imkanları hakkında toplu bilgi verilecektir.
7. "Gerekirse yukarıdaki hususları ihtiva eden bir metalojenik harita yapılacaktır" şeklindeki ifadelerle maden aramacılığında jeolojik haritalarda beklenen detayların neler olması gerektiği görüşleri günümüz maden aramacılarınca da benimsenmektedir.

Metalojeni  Haritası / Maden / Mineralizasyon  Bilgileri

Maden yataklarının dağılımını, bunların bölgesel tektonik (jeolojik yapı ve kaya toplulukları) ile ilişkisini gösteren küçük ölçekli haritalardır. Metalojeni, maden yataklarının kökenini inceler. Özellikle maden yataklarının oluştukları zaman ve bulundukları yerin bölgesel jeoloji özellikleriyle olan ilgisini ortaya koymaya çalışır. Cevherleşmeye elverişli bölgelerin saptanmasında yararlanılabilir.
Metalojeni haritası bulunmuyorsa, bilinen madenler ve mineralizasyonlara ait detay veya envanter bilgilerden yararlanılabilir.

Uzaktan Algılama

Ön arama aşamasında LANDSAT TM uydu sayısal görütülerinin analizi ile elde edilen verilerin COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ yazılımı kullanılarak diğer yer bilimleri disiplinlerince üretilen verilerle birlikte değerlendirilmesi yapılmalıdır.

Uygulama aşamaları;

1. Kuzeyleme ve ölçek düzeltmeleri,
 2. Gerektiğinde uydu sayısal görüntü mozayiğinin oluşturulması,
 3. Görüntü analiz program paketleri kullanılarak uydu sayısal görüntüsünde alansal, spektral ve radyometrik belirginleştirmelerin yapılması,
 4. Renkli kompozitler ve tek bantlı görüntülerde renk, doku, drenaj, topografya, morfoloji, litoloji gibi kriterler kullanılarak,  alterasyon alanları, kırık hatları, antiklinal-senklinal eksenleri ve domsal yapılar gibi unsurların saptanması,
 5. Bilinen madenler ve zuhurların, görüntü üzerindeki lokasyonlarına yerleştirilmesi,
 6. Jeofizik haritalarının amaç doğrultusunda sadeleştirilerek sayısallaştırılması,
 7. Jeoloji haritasının sayısallaştırılması,
 8. Jeokimya haritalarının amaç doğrultusunda sadeleştirilerek sayısallaştırılması,
 9. Temel harita üzerine tüm verilerin projeksiyonu ve yorumlanması,
10. Önem sırasına göre hedef sahaların sıralanması ve harita basımından oluşur.

Genel Jeokimya Haritaları

Temel jeokimya çalışmaları kapsamında önceden üretilmiş haritalardır. Ön arama aşamasında ilave jeokimya haritaları gerekebilir. Üretilen jeokimya haritalarında genellikle dere sedimanı, toprak ve kayaç örneklerinden yararlanılır. Bazı ülkelerde ağır mineral, su ve bitki örnekleri de kullanılmaktadır. Haritanın kalitesini belirten kenar bilgilerinin yanı sıra referans bilgileri de bulunmalıdır. Örneklerin türlerinden daha önemlisi alındıkları yöreyi temsil edici (kanal, yongalama, karot vb) olması önem taşır. Kayaç örnekleri dışında kalan örnek türlerinde örnekleme döneminin aynı mevsim olması arzu edilir.

Genel jeokimya veya maden ön arama aşamasında kayaç jeokimyası uygulaması, örnekleme yoğunluğu ve yol gösterici elementler

( ) Bazı çalışmalarda yararlı bulunmuş, *  Yararlı olması beklenen elementler.

Jeofizik Haritaları

1. Arama konusu oluşum ve onu çevreleyen kayaçlara ilişkin; manyetik geçirgenlik, kalıntı mıknatıslanma, yoğunluk, rezistivite, IP etkisi, sismik hız, radyoaktivite, sıcaklık vb. gibi fiziksel özellikler belirlenir.
2. Arama konusu oluşumu, onu çevreleyen ortamdan en belirgin şekilde ayırt etmeyi sağlayan fiziksel parametreler seçilir.
3. Arama konusu oluşumun kendisinin bir bölümü sahanın herhangi bir yerinde, herhangi bir şekilde ortaya çıkmış ise veya benzer bir başka sahada, gerekli fiziksel parametreleri ölçebilmek amacıyla en uygun yöntem veya yöntemlerle test çalışmaları yapılır.
4. Test sonucu olumlu ise uygulamaya geçilir.

Türkiye gravite haritalarında ölçü yoğunluğu yaklaşık 5 km² /1 adet ölçüdür. Toplam gravite ölçü sayısı 65 000 civarındadır. Havadan manyetikte ölçüler otomatik olarak her yetmiş metrede bir alınmıştır. Uçuş profilleri arasındaki mesafe birkaç kilometredir.

Jeofizik Yöntemler ve Uygulama Alanları

Metalik Maden Arama Aşamalarında Ayrıntılı Veriler

Maden Jeolojisi Haritası

İşletme yapılan veya işletme yapılacak sahanın 1/5.000 veya daha büyük ölçekli yüzey topografya haritaları ile 1/1 000 veya daha büyük ölçekli yeraltı kat planları üzerinde madenin jeoloji özelliklerini gösteren haritalardır.

Jeokimya Anomali Haritaları

Detay arama aşamasında üretilen haritalardır. Toprak ve kayaç örneklerinden yararlanılır. Bazı ülkelerde  bitki örnekleri de kullanılmaktadır. Haritanın kalitesini belirten kenar bilgilerinin yanı sıra referans bilgileri de bulunmalıdır. Örneklerin türlerinden daha önemlisi alındıkları yöreyi temsil edici (kanal, yongalama, karot vb.) olması önem taşır. Örnekleme yoğunluğu aranan madenin anomali boyutlarıyla uyumlu olmalıdır. Damar tipindeki bir maden yatağının detay etüdünde, özellikle toprak örneklemesinde, aranan damara dik profil boyunca aynı damara en az iki örnek isabet edecek şekilde örnek sıklığı (yoğunluğu) planlanmalıdır. Detay arama aşamasında kayaç jeokimyası uygulaması, örnekleme yoğunluğu ve yol gösterici elementler

( ) bazı çalışmalarda yararlı bulunmuş, *  Yararlı olması beklenen elementler.

Detay Jeofizik Haritaları

Jeolojik özellikleri tanımlanmış detay arama sahalarında, muhtemel yatağın araştırılması veya bilinen madenin devamının araştırılması amacıyla yapılan jeofizik çalışmaları sonucunda hazırlanan haritalardır. Yan kayaç ve cevherin özellikleri jeofizik metodu seçimini belirler. Ölçü yoğunluğu; yatağın boyutları, yatağın yer yüzüne olan mesafesi, yan kayaç türü ve diğer parametrelere göre değişir.
Eldeki mevcut verilerden yararlanarak dar sahalarda ön değerlendirmeler yapılması gerektiğinde, ilgili saha içine daha çok ölçüm düşmesi istenir bu nedenle saha sınırları daha geniş tutulur. Detay arama konuları ve jeofizik yöntemler