BOYA TOPRAKLARI
Bazı kayaçlar, topraklar ve mineraller yıkama ve öğütme gibi basit işlemlerden geçirildikten sonra "mineral pigment" olarak kullanılabilme özelliği kazanırlar. Aranan özellikler uygun renk, örtme gücü, yağ emme kapasitesi, suda eriyen tuz ihtiva etmemesi gibi hususlardır. Boya toprağının nem oranı, asgari Fe2O3 tenörü, ışığa karşı dayanıklılık gibi özellikleri ve fiyatının uygun olması da önemlidir. İnorganik pigmentlerin kavrularak renklerin koyulaştırılması ve duraylı hale getirilmesi mümkündür. Tabii boya topraklarında renk verici unsur, genellikle mineraller içindeki demir elementidir. Hematit, gotit, limonit gibi mineraller bozuşma sonucu topraklaşarak okr, amber gibi sarı, kırmızı ve kahverenkli boyaları oluştururlar. Yeşil renkli toprak boyaların kaynağı ise seladonit, garnierit ve glokonit gibi minerallerdir. Vivianite ve azurit mavi boyalar, piroluzit, grafit ve manyetit ise siyah boyalar için kullanılır. Beyaz boyaların üretiminde ise kaolin, barit, tebeşir ve anhidrit kullanılır. Gri tonlar öğütülmüş şeyl katılarak elde edilir.Mineral boyalar sıva, harç, çimento, lastik, muşamba (döşemelik) ve benzeri maddelere renk ve yoğunluk sağlama amacı ile kullanılırlar.
Demirhidroksit ile montmorillonitin karışımından oluşan ve Bolus tabir edilen çok kıymetli bir boya orta çağ boyunca Anadolu'dan götürülüp Paris'te öğütülerek ahşap heykellerin yaldız altı kırmızı astarı olarak asırlarca kullanılmıştır. Yine Anadolu'dan getirilen ve Snopia adı verilen kırmızı bir boya Rembrand'ın tablolarında kullanılmış ve çok aranmıştır. Bolus halen jips ve kireç ile karıştırılarak sulu boya üretiminde kullanılmaktadır.
Mineral boyaları dünyanın hemen her tarafında olmakla beraber en önemli yataklar ABD, Fransa, İtalya, Türkiye, İspanya ve İran'da bulunmaktadır. Kuzey Kıbrısta'da daha önceleri önemli ölçüde işletilip ihraç edilen bir boya toprağı mevcuttur. Kırmızı-kahverenkli bu toprak demir ve mangan oksitleri ihtiva eden bir bentonit bileşimindedir. MTA tarafından geçmiş yıllarda yapılan arazi çalışmalarında çok sayıda boya toprağına rastlanmıştır. Bunlar Antalya, Bingöl, Bitlis, Bursa, Eskişehir (Mıhalıccık), Isparta, İçel, İstanbul (Eyüp), Kayseri (Develi), Sakarya (Akyazı), Muğla (Yatağan) ve Yozgat'ta bulunmaktadır. Türk veya Kıbrıs amberi olarak tanınan haki renkli topraklar okr ve bolus karışımıdır.
Okr boyaları bütün dünyada ya demir yataklarının bozuşması, ya demirce zengin diabaz gibi kayaçların killeşmesi veya demirce zengin sıcak suların tortusu şeklinde görülür. Çok çeşitli kullanım alanları olan tebeşir yatakları Avrupa'da yaygındır. Bu beyaz boya toprağı foraminifer ve yosunların kabuk ve iskeletlerinden oluşmuştur. Çekoslavakya'da ojit minerallerinin bozuşmasından oluşan 50 cm. kalınlığındaki yeşil boya toprağı çok tanınmış olup 70 m. derinliğinde kuyular açılarak yıllarca işletilmiştir. Avrupa'da "ermeni toprağı" olarak isim yapmış sarı ve kırmızı renkli boyanın ise Doğu Anadolu'dan çıkarılmış olması muhtemeldir.