BÖLGESEL AKTİF TEKTONİK ÖZELLİKLER

Mevcut bilgilere göre depremde en fazla hasarın gerçekleştiği Çerkeş-Orta-Şabanözü yöresine en yakın aktif fay Kuzey Anadolu Fayı’dır. Bu fay deprem bölgesinin kuzeyinde yer alır (Şekil 1, 2, 3). Ilgaz-Çerkeş arasında Kuzey Anadolu Fayı K800D genel doğrultuludur. Bu alanda KAF’nın aktif kırığı tek bir çizgisel yapı oluşturur. Son yıllarda bölgede yapılan gözlemler Kuzey Anadolu Fayı yakın çevresinde  ana fayın doğrultusuna aykırı uzanan bazı açılma çatlaklarının varlığını ortaya koymuştur (Ömer Emre ve Fuat Şaroğlu, yayınlanmamış bilgi). Bunların en tipik olanları İsmetpaşa kuzeyinde fayın kuzey bloğunda yer alan İmanlar ve güney bloğunda yer alan  Çavundur açılma çatlağıdır (Şekil 2, 3). Her iki açılma çatlağında da sıcak su çıkışları ve güncel traverten oluşumları izlenir. Yaklaşık 500 metre uzunluğunda olan İmanlar Açılma çatlağı KAF’nın 10 km kuzeyinde yer alır ve  K200B doğrultuludur. Güney bloktaki Çavundur Açılma Çatlağı ise belirgin olarak 300 metre uzunluğunda olup K180D doğrultuludur.

Kuzey Anadolu Fayının bu kesiminde son yüzyılda magnitüdü 6.0 ve daha büyük dört yıkıcı deprem meydana gelmiştir. Bunlardan, 1943 (M7.2), 1944 (M7.2) ve 1951 (M6.9) depremlerinde yüzey kırılması oluşmuştur (Ambraseys, 1969,1988) 1953 depreminde  (M6.1) ise yüzey kırılması gelişmemiştir. Önerilen episantır lokasyonları ve hasar dağılımına göre Orta depreminin Kuzey Anadolu fayından yaklaşık 30-35 km uzaklıktaki bir alanda gelişmiş olduğu ortaya çıkmaktadır. Deprem öncesi mevcut bilgilere göre bu bölgede  herhangi bir aktif fay tanımlanmamıştır. Ancak, deprem sonrasında grubumuzca yapılan hava fotoğrafı incelemesi ve saha gözlemleri Orta batısında K-G doğrultusunda  uzanan ve jeomorfolojik özellikleri açısından aktif olarak tanımlanabilecek bir fayın varlığını ortaya koymuştur (Şekil 2, 3). Tarafımızca bu fay Dodurga fayı olarak adlanmıştır.

Orta ilçesinin 10 km batısında yer alır. Yaylaçukurören–Bayındır köyleri arasında fayın toplam uzunluğu 22 km'dir. Genel doğrultusu K100D’dur. Doğrultusu Kuzey Anadolu Fayı ile 700'lik açı yapar. Buğurören yöresi hariç  birbirini izleyen tekçe kırıklardan oluşur (Şekil 5). Güney ucu dışında genelde  Miyosen-Pliyosen yaşlı volkanit ve volkano-sedimanter kaya topluluklarında izlenir. Ortabayındır yöresinde kumtaşı, kiltaşı, çamurtaşı, kireçtaşı ve marndan oluşan Üst Kretase yaşlı çökeller yüzlek verir. Güney kesiminde heyelanların yaygın olması nedeniyle dokanak ilişkilerine göre faya ilişkin yorum yapmak güçtür. Buğurören  köyü yöresi ve kuzeyinde ise Miyosen-Pliyosen yaşlı volkanit ve volkano sedimanterlerden oluşan istifteki farklı birimler fay boyunca karşı karşıya gelmiştir.

Dandiritik drenajla parçalanmış ve genelde dağlık rölyef sunan bölgesel jeomorfoloji içerisinde Dodurga fayı K-G uzanımlı bir topoğrafik uyumsuzluk oluşturur (Foto 1, 2). Devrez Çayı tarafından drene edilen Orta depresyonunu batısını sınırlandıran fayın batı bloğu morfolojik olarak yukarıdadır. Fayın batı bloğu ortalama 1500-1700 metreler seviyesinde yüksek plato karakteri gösterir. Bu yüksek plato dar ve derin vadilerle yarılmıştır. Güneydeki 10 km'lik kesiminde fayın doğu bloğunun ortalama yükseltisi ise 1250-1400 metredir. Bu kesimde alüvyon dolgulu vadi tabanları  geniş yer tutar.

Fayın güney kesiminde heyelanlar nedeniyle aktif fay morfolojisi bozulmuştur. Kuzeye doğru gidildiğinde aktif faylara özgü morfolojik bulgular artar. D-B yönünde gelişmiş olan drenaj, kuruluş ve gelişim özellikleri açısından fayın Kuvaterner içerisinde aktif olduğunu gösterir. Buğurören yöresinde Kısaç derede 1.5 km., güneyde kesiminde ise Yazır çayında yaklaşık 2 km sol yönlü dirseklenme izlenir (Şekil 5). Bunların dışında Dodurga’nın yaklaşık 750 metre kuzeyinde küçük bir sel kanalında 12-15 metrelik sol yönlü ötelenme izlenmiştir. Drenajdaki bu ötelenmeler  fayın sol yönlü doğrultu atım bileşenini gösteren veriler olarak kabul edilmiştir. Öte yandan, Dodurga-Buğurören arası ve Buğurören yakın kuzeyinde  fayın doğu bloğunda  batı-kuzeybatı yönüne eğimli yüzey tiltlenmesi izlenmiştir. Bu tip yüzey tiltlenmesi aktif normal faylara özgüdür. Bu morfolojik veriler Dodurga fayının doğu bloğu aşağıda sol yönlü doğrultu atım bileşenli normal fay olduğuna işaret etmektedir.

Fay çizgisi boyunca eski depremlere ilişkin belirgin sarplıklar izlenememiştir.
Bu durum  yüzey yırtılması ile sonuçlanan depremlerin tekrarlanma süresinin çok geniş aralıklı olması ile açıklanabileceği gibi fayda, gelişmiş olan eski depremlerin 06.06.2000 depremi gibi yüzey yırtılmasına yol açan büyüklükte olmadığına da yorumlanabilir.