AŞINDIRICILAR

Aşındırıcı mineral ve malzemeleri tabii ve suni aşındırıcılar olmak üzere iki guruba ayırmak mümkündür. Suni aşındırıcılar: Silikon karpit ergitilmiş alümina, borkarpit, cam, magnezyum, izabe cürufları, yapay korendon ve diğerleri. Doğal aşındırıcılar: Elmas, korendon, granat, stavrolit, zımpara, çört, kuvars, kalsedon, kuvarsit, çakmaktaşı, kumtaşı, silis kumu, bazalt, feldspat, granit, perlit, apatit, diatomit, dolomit, silt, talk, kil, olivin v.s. Aşındırıcı mineralleri sertlik derecelerine göre üç ayrı guruba ayırmak mümkündür:

• Çok sert aşındırıcılar (sertlik derecesi 7’den fazla); elmas, korend, zımpara, granat
• Orta sert aşındırıcılar (sertlik derecesi 5;5-7);  Kalsedon, çört, kuvars, kuvarsit, kumtaşı,perlit, pomza, feldspat, bazalt, granit
• Düşük sertlikteki aşındırıcılar (sertlik derecesi 5,5’den küçük); Kalsit, apatit, tebeşir kil, diatomit, dolomit, talk.

Yukarıda adı geçen mineral ve kayaçların çoğu başka kullanım alanları nedeniyle ayrı raporlarda incelenmiştir. Genel aşındırıcılar sınıfında değerlendirilen zımpara, şistler ve metamorfizma geçirmiş  kalker içinde bulunan korendon (Al₂O₃), hematit veya manyetitle birlikte koyu yumrular halinde bulunur. Sertliği 7-9, özgül ağırlığı 2,7 g/cm3-4,3 g/cm3 arasında değişen koyu gri, siyah, grimsi siyah ve hematitten dolayı kırmızımsı siyah renklerde olabilir. Korendon: Kimyasal bileşimi alüminyum  oksit (Al₂O₃), sertliği Moh’s sertlik cetveline göre 9, yoğunluğu 3,93 g/cm3-4,1 g/cm3, kristal sistemi hekzonal olan ve tabiatta mavi, yeşil, gri, kahve rengi, siyah ve çeşitli renklerde bulunan bir mineraldir.

Granat: Genel formülü A₃B₂ (SiO₄)₃ ile gösterilir. A yerine Ca, Mg, Fe, Mn, B yerine ise genellikle Al, Cr, ve Fe gelebilir. Sanayide en çok kullanılanlar Almandin (Fe-Al-Silikat), Pirop (Mg-Al-Silikat) ve Andradit (Ca-Fe-Silikat) mineralleridir. Bunların en değerlisi olan Almandin sertliği 6,5-7,5 ve  özgül ağırlığı ise 3,4-4,6 dır. Zımparanın mineralojik olarak üç ayrı tipi vardır:

• Gerçek Zımpara: Korendon, hematit minerallerinin karışımından ibaret olup bu tür zımpara Yunanistan ve Türkiye’de bulunmaktadır. Rengi genellikle kırmızımsı siyahtır.
• Spinel Zımpara: Spinel (magnezyum alüminyum oksit) + korendon (alüminyum oksit + manyetit-demir oksit-) şeklindedir. İyi kalitede olanları siyah ve ağır olup, bu tip zımpara A.B.D.’de üretilmektedir.
• Feldspatik Zımpara: Spinel zımparaya benzemekle birlikte %30-50 oranında plajiyoklaz içermektedir.

Korendon ve zımpara yatakları Al₂O₃ bakımından zenginleşen mağmatiklerde ve metamorfizmaya uğrayan killi kayaçlarda bulunur. Türkiye ve Yunanistan zımpara yatakları karstik boşluklardaki boksitlerin metamorfizmasına bağlıdır. Korendon plaserlerde zenginleşebilir. Ülkemizde Bitlis-Bingöl distenlerinde ve Pütürge pirofillitlerinde de korendon ve diasporit mineraline rastlanmıştır. Japon pirofillit cevherlerinin de önemli ölçüde korendon minerali içerdiği bilinmektedir. Kazakistan’da  2 km x 3 km boyutlarındaki Karaganda Masifinde kuvarsitler korendon ve andaluzit bakımından zengindir. Büyüklüğü 3m3’ü bulan korendon blokları görülmüştür. Yakutistan’da korendon ve disten plaserleri önemli rezervler oluşturmaktadır. Ural Dağlarındaki korendon pegmatitleri de önemlidir. Kanada’nın Ontario bölgesinde bir nefelinli siyenit kontağında 100 km boyunca, birkaç km kalınlığında korendonlu zonlar mevcuttur. Tenör % 5-15 korendon olmasına rağmen elektromanyetik ayırma sonucu % 90-95 tenörlü korendon konsantreleri üretilebilmektedir.

Granat metamorfik bir mineraldir. Mikaşist, gnays, vollastonit şist, dolomit ve kalkerlerin kontağında bulunurlar. Bozuşmaları çok zor olduğundan plaser yataklar halinde de zenginleşebilirler. Almanya’da bir amfibol granat yatağı  aşındırıcı sanayi için “Bavyera Zımparası” adı altında işletilmiştir. A.B.D.’de %50 granat ihtiva eden gnayslar geniş alanlar kaplamaktadır. İspanya, Rusya, Sudan, Kanada, Hindistan, Avustralya ve Japonya’da  da önemli granat yatakları vardır. Kazdağı’nda ki vollastonit yatakları ile Uludağ Wolfram işletmesi artıklarının da granat mineralleri bakımından çok zengin olduğu bilinmektedir. Ayrıca Menderes ve Yozgat metamorfik masifleri içinde, Kırşehir-Kaman-Savcılı Ebeyit vollastonit şistleri içindeki  granat yataklanmasından da bahsedilebilir. Burada granat taneleri 0,5-6 cm büyüklüğünde olup ortalama tenör % 5’dir. Ayrıca granat mineralinin grasular-andradit olduğu bildirimektedir. Vollastonit yatağındaki  safsızlıklardan olan  granat da ilerisi için  bir potansiyeli olabilir.

Menderes Masifinin özellikle güney kanadında izlenen zımpara yatakları, masifi bir zarf şeklinde çevreleyen mermerler içinde tortul yolla oluşmuştur. Metamorfizmanın epizonunda diasporit, mezozonunda ise zımpara yatakları yer alır. Menderes Masifinin güney kanadında ki zımpara rezervleri uzun yıllar işletilmiştir. Zımpara taşı yataklarında daha çok açık işletme metotları uygulanmaktadır. Zımpara taşı kırılıp,  yıkandıktan sonra pişirilmekte daha sonra çeşitli boyutlarda kırılıp elenmektedir. Granat üretimi ise çoğunlukla kapalı işletmelerden yapılır, kırılır ve  yıkanır. Son yıllarda Türkiye’de tespit edilen Kırşehir-Kaman-Savcılı Ebeyit granat yataklanması için MTA tarafından bir zenginleştirme çalışması yapılmış olup, granatın vollastonit şistler ve diğer safsızlıklardan ayrılması için iri boyutlarda jig ve ince boyutlarda yüksek alan şiddetli yaş manyetik ayırım önerilmiştir.

Ürün Standartları: Zımparanın Tiplerine Göre Tane Büyüklüğü Dağılımı

         

Not 1 - İri  orta, ince tiplerde üst sınırdan büyük taneler %5, alt sınırdan küçük taneler % 5’den fazla  olmamalıdır.

Not 2 - Parça ve çok ince tiplerde üst sınırdan büyük taneler  %5’den fazla olmamalıdır. Ateş Zayiatı: Zımparanın 1100°C’da ateş zayiatı, sınıflarına göre aşağıda verilen değerlere uygun olmalıdır:

Korendon  Minerali Miktarı: Zımparanın sınıflarına göre korendon  minerali miktarı aşağıda verildiği gibi olmalıdır:

Alüminyum Oksit  (Al2O3) Miktarı:

Bugün aşındırıcılar bileme  ve değirmen taşı, sileks bilya, zımpara kağıdı, disk, macun ve püskürtme kumu şeklinde kullanılmaktadır. Granat  ve pomza türü aşındırıcılar mobilya ve müzik enstrümanları imalatçılarının çalışmalarında, gümüşlerin parlatılmasında, taş yüzeylerin düzenlenmesinde önemli işlev görürler. Granat  ocağı artıkları yol inşaatlarında kaymayı önleyici agrega olarak değerlendirilir. Yine granat  filitre sanayiinde, seramik, elektronik, cam üretimi kristalleri mücevher olarak ve saat imalinde rubi kristali yerine kullanılır . Gemilerin yapımında güvertede kaymaz, aşınmaz kaplama olarak, havuzlama ve boya öncesi raspa işlemi, merdiven basamaklarında kaymayı önleyici satıhlar.Hava alanlarında yolcu terminallerinde aşınmaz yer kaplaması, iniş ve kalkış pistlerinde kaymayan pist yüzeyleri, emniyetli iniş-kalkış. Asma köprülerde, viyadüklerde, karayolları kavşaklarda, şehir merkezlerinde , eğimli yollarda kaymayı önleyici zemin ve yollar , emniyetli trafik seyri. Ağır sanayi tesislerinde çalışma sahaları, haddeleme betonları agregası, ağır makinelerin çalıştığı zeminlerde, vagon sanayisinde , saç yüzeyleri temizleme işlerinde. Mermer tesislerinde silme taşları, parlatıcılar, değirmen taşları, zımpara taşları, fleks taşı , zımpara kağıdı imalatı için standart boyut zımpara tozu (Otoparklarda ve büyük iş merkezlerinde aşınmaz, tutucu zemin merdiven basamaklarında ve hastane yer kaplamalarında).