ASBEST
Asbest lifsi kristal yapısına sahip olan magnezyum silikat, kalsiyum-magnezyum silikat, demir-magnezyum silikat ve kompleks sodyum-demir silikat bileşimindeki bir grup mineralin adıdır. Bu hammadde piyasada amyant adı altında da bilinmektedir. Genel olarak iki ana asbest grubu ayırtlanmaktadır. Bunlardan birincisi serpantin grubu daha yaygın adıyla krizotil asbest olarak adlandırılmaktadır. Dünya asbest üretiminin yaklaşık % 94'ü bu gruptan oluşmaktadır. İkinci grup ise amfibol asbest veya diğer adıyla hornblend asbest olup bu grupta tremolit asbest yanında en fazla kullanılan asbest çeşitleri "mavi asbest" denilen krosidolit ile amosit'tir. Asbest mineralleri bazik ve ultrabazik kayaçlarda çeşitli tenörlerde bulunur. Dunit ve serpantinlere bağlı krizotil asbest yataklarında işletme tenörü %3'e kadar inmektedir. Amfibol asbest yataklarında bu oran daha yüksektir. Tabaka silikatları grubunda yer alır. Monoklinik sistemde kristalleşir. Teorik formülü Mg6(OH)8Si4O10 dur. Liflerin mekanik özellikleri ile ısıya karşı dayanıklılığı nedeni ile endüstride “asbest” ya da “amyant” olarak kullanılmaktadır. Lifler içerdiği magnezyum nedeni ile yüksek ısılarda (2300 °F) ancak eriyebilir. Özgül ağırlığı 2,14-2,50 gr/cm3, serpantini ise 2,45-2,60 gr/cm3 arasındadır. Asbest liflerinin uzunluğu, yumuşaklığı, gerilebilme ve bükülebilme kabiliyeti ve ateşe karşı mukavemeti ticari özelliklerindendir.
Krizotil asbest : Uluslararası piyasalarda lif uzunluğuna göre 7 ayrı grup halinde satışa sunulur.
1.Grup >1,9 cm
2.Grup 1,91-1,32 cm
3.Grup 1,32-0,6 cm
4.Grup 0,6-0,4 cm
5.Grup 0,4-0,2 cm
6.Grup 0,2-0,1 cm
7.Grup 0,1 cm
8.Grup toz asbest
1, 2 ve 3. grup asbestler lif uzunlukları en fazla olanlardır. Tekstil asbesti olarak da adlandırılırlar. İzolasyon malzemeleri de bu grup asbestlerden yapılır. 4. grup asbest basınca dayanıklı asbestli çimento borularında; 5. grup asbest, asbestli çimento levhalarının üretiminde; 6. grup asbest, asbestli çimento üretiminde; 7. grup asbest ise fren balataları gibi malzemelerin imalinde kullanılır. Daha düşük boyutlu asbeste ise toz asbest adı verilir.
Amfibol asbest : Ürün çeşitlerine göre sınıflandırmaya tabi tutulur. Uluslararası asbest ticaretinde önemli rol oynayan kuruluşlar, daha çok Kanada, Güney Afrika, Rodezya ve Rusya gibi büyük üretici ve ihracatçı ülkelere aittir. Asbest üretimi ve tüketiminin insan sağlığı üzerindeki risklerinin yaygın bir şekilde tartışılmaya başlanması üzerine bu amaçla kurulan uluslararası örgütlerin sayısı da süratle artmaya başlamıştır. Bu kuruluşlar, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve ILO ile sıkı işbirliği yapmaktadır. Asbest Enstitüsü (AL), Uluslararası Elyaf Güvenliği Grubu (IFGS) ve AIA (Asbestos International Association) sektördeki en önemli uluslararası kuruluşlardır. Asbestli ürünler yıpranmayan, yalıtıcı, yanmayan, dayanıklı ve ucuz özelliklerinden dolayı bu silikat grubu geçtiğimiz yıllarda yıllarda birçok maddeye ilave edilerek kullanılmıştır. Asbestli maddelerin yıpranması ile küçük asbest lifleri havaya karışırlar. Asbestin serbest olarak havada bulunması, sağlık için büyük tehlike ifade eder.
Asbestin yerine kullanılabileceği düşünülen mineraller: Atapulgit, biyotit, grafit, muskovit, serpantin, silika, talk, vermikülit ve wollastonittir. Araştırmalar bu maddeleri potansiyel ikame maddesi yapan özellikler üzerine yoğunlaşmıştır. Bu minerallerin çoğu asbestten daha ucuz olup kolayca elde edilebilir ve kanserojen etkisi yoktur. Akciğer hastalıklarına sebep olabilecek mineraller kuvars, diyatomit ve perlittir. Bazı uygulamalarda asbest yerine cam elyafı, mineral yünü ve seramik liflerini içeren sentetik-inorganik ikame maddeleri kullanılır. Cam lifi ve mineral yünü asbestten daha pahalıdır. Bu maddelerin ticari üretimi yaygın olup bulunması kolaydır. Bazı vakalar cam lifinin ve mineral yününün kanserojen etkiler yapabileceğini göstermiştir. Seramik lifleri kanserojen ve fibrojenikdir.
Asbest minerallerini yoğun baskılar yüzünden başka maddelerle ikame etme çabaları kesin sonuç vermemiş ve bu maddeler asbestin kullanıldığı alanlarda tam manasıyla etkili olamamıştır. İkame maddesi kullanılan ürünlerin sağlamlığı, aşınma problemi, uzun ömürlülüğü ve asbestsiz frenlerde performans problemi imalatçıların başlıca tereddütlerini oluşturmaktadır. Bu problemlere rağmen eğilim asbest yerine geçe bilecek maddeleri kullanma yönündedir. Çünkü imalatçılar asbest içermeyen maddelerin üretilmesi için baskı altında tutulmaktadır. Çoğu durumlarda yüksek maliyet ve düşük performans, asbestsiz ürünlere gösterilen taleple dengelenir. Bazı ikame maddeleri asbestte olduğu gibi sağlık yönünden tartışma konusudur. Asbest ihtiva etmeyen ürünlere pazarlarda gözlenen talep gelecekte artacaktır. Bununla birlikte asbest ikame maddeleri çeşitlilik gösterse de bu maddelerden hiçbiri maliyet ve kullanım açısından asbestle yarışamaz.