Kömür Arama Araştırmaları
Kömür, siyah-koyu gri veya kahverengi-siyah renkli, parlak veya mat bir katı fosil yakıt ve aynı zamanda sedimanter bir kayadır. Ağırlıklı olarak % 50, hacim olarak da % 70'ten fazla kömürleşmiş bitki kalıntılarından oluşur (Schopf, 1956). Organik madde yanında, daha az miktarda olmak üzere mineral madde, su ve gaz (CH4, CO2 gibi) kapsar. % 50'den az organik madde kapsayan kayalar kömür olarak nitelendirilmemekte, bu gibi kayalara, çoğunluğu oluşturan mineral maddenin türüne göre; kömürlü kiltaşı, kömürlü silttaşı gibi isimler verilmektedir. (Ünalan, 2010)
KÖMÜRÜN SINIFLAMASI
Kömürler kapsadıkları organik maddenin tipine (kökene) göre hümik ve sapropelik olmak üzere iki gruptan oluşur:
- Hümik kömürler: Başlangıçta turba olarak biriken ve nispeten nemli ve aerobik koşullarda kömüre dönüşen odunsu veya sazlık bitki örtüsünden gelişir.
- Sapropelik kömürler:Deniz, göl, lagün gibi belli bir su derinliği olan havzaların oksijensiz tabanında biriken ve ardından gömülen sapropelin (organik madde kapsayan çamur), yer kabuğu sıcaklığı etkisi altında kömürleşmesi ile oluşan mat ve bantlı yapısı olmayan kömürlerdir. Bu kömürler için turba aşaması söz konusu değildir (Berkowitz, 1997).
KÖMÜR ARAMALARI
Ülkemizde linyitin işletme ve aramalarına Cumhuriyetimizin kurulmasıyla gereken önemin verilmeye başlandığı bilinmektedir. Bu bağlamda 1927 yılında, Amasya-Çeltek, Yozgat-Yerköy, Kütahya-Tunçbilek-Değirimsaz ve Aydın-Nazilli-Girenez ocakları çalıştırılmaya başlanmış, 1935 yılında yer altı kaynaklarımızın araştırılmasıyla görevlendirilen MTA Genel Müdürlüğünün kurulmasıyla, programlı ve bilimsel bir şekilde kömür aramalarına geçilmiş olup, günümüzde de bu çalışmalar yoğun olarak devam etmektedir. 1939-1984 yılları arasında MTA tarafından 40.000 km² alanın detay etüdü yapılmış ve toplam 1.459.000 m sondaj yapılarak 117 adet Linyit sahası saptanmıştır. Bu çalışmalar sonucunda 8,3 milyar ton linyit kaynağı tespit edilmiştir. 1984-2004 yılları kömür aramacılığı açısından durağan bir dönem olarak geçmiştir. Kömür, siyah-koyu gri veya kahverengi-siyah renkli, parlak veya mat bir katı fosil yakıt ve aynı zamanda sedimanter bir kayadır. Ağırlıklı olarak % 50, hacim olarak da % 70'ten fazla kömürleşmiş bitki kalıntılarından oluşur (Schopf, 1956). Organik madde yanında, daha az miktarda olmak üzere mineral madde, su ve gaz (CH4, CO2 gibi) kapsar. % 50'den az organik madde kapsayan kayalar kömür olarak nitelendirilmemekte, bu gibi kayalara, çoğunluğu oluşturan mineral maddenin türüne göre; kömürlü kiltaşı, kömürlü silttaşı gibi isimler verilmektedir (Ünalan, 2010).
MTA tarafından 2005' te başlatılan yoğun kömür arama çalışmaları sonucunda 2023 yılı sonu itibari ile toplam 3.561,117 metre sondaj yapılarak; 7 adedi büyük rezervli (Karapınar-Ayrancı, Eskişehir-Alpu, Afyon-Dinar, Tekirdağ-Malkara, İstanbul-Silivri, Edirne-Merkez-Meriç, Muş) olmak üzere 30 adet yeni kömür sahası keşfedilmiştir. Kamu kuruluşları uhdesinde bulunan ve kaynak miktarı 2005 öncesinde belirlenmiş 3 adet kömür sahasında ise, MTA tarafından kaynak artışı sağlanmıştır. Ayrıca, Maden Kanunu gereği Buluculuğu alınamayan ancak kömür kaynağı belirlenen 6 adet kaynak kömür sahası da keşfedilmiştir.
2005 yılından sonra yeni keşfedilen kömür sahaları;
- Konya-Karapınar Sahasında 1.832 milyar ton, (EÜAŞ’ a Devredildi)
- Trakya Çerkezköy Havzasında 573,6 milyon ton, (EÜAŞ’ a Devredildi)
- Elbistan MTA Sahasında 515 milyon ton, (EÜAŞ’ a Devredildi)
- Eskişehir-Alpu Sahasında 1.453 milyar ton, (TKİ’ ye Devredildi)
- Afyon-Dinar Sahasında 941,5 milyon ton, (EÜAŞ’ a Devredildi)
- Amasya-Merzifon Sahasında 9,2 milyon ton, (TKİ’ ye Devredildi)
- Malatya-Yazıhan Sahasında 17 milyon ton, (İhale için MAPEG’ e Devredildi)
- Pınarhisar-Vize Sahasında 140 milyon ton, (TKİ’ ye Devredildi)
- Konya-Ilgın Sahasında 30,6 milyon ton, (TKİ’ ye Devredildi)
- Tekirdağ-Malkara Sahasında 676,4 milyon ton, (EÜAŞ’ a Devredildi)
- Muş-Merkez Sahası 400 milyon ton, (İhale için MAPEG’ e Devredildi)
- Denizli - Çivril Sahası 7,5 milyon ton, (MAPEG’ e Devredildi)
- Denizli - Çivril Kaynak Sahası 50 milyon ton, (Kaynak yazılarak terk edildi)
- Denizli - Çardak Sahası 44,2 milyon ton (MAPEG’ e Devredildi)
- Isparta-Şarkikaraağaç Sahasında 306,7 milyon ton, (MAPEG’ e Devredildi)
- Tekirdağ-Malkara Sahasında 867,29 milyon ton, (İhale için MAPEG’ e Devredildi, 10,3 milyon ton Devre Hazır MTA Sah.)
- İstanbul-Silivri Sahasında 1,166 milyar ton, (İhale için MAPEG’ e Devredildi)
- Kırklareli-Pınarhisar-Vize Sahasında 157,7 milyon ton, (TKİ’ ye Devredildi)
- Afyon-Evciler-Dinar Sahasında 82,5 milyon ton, (İhale için MAPEG’ e Devredildi)
- Ankara-Gölbaşı-Haymana Sahasında 15,3 milyon ton, (İhale için MAPEG’ e Devredildi)
- Nevşehir-Hacıbektaş Sahasında 3,3 milyon ton (İhale için MAPEG’ e Devredildi)
- Amasya-Merzifon Sahasında 15,6 milyon ton, (TKİ’ ye Devredildi)
- Aydın-Bozdoğan Sahasında 5,4 milyon ton (İhale için MAPEG’ e Devredildi)
- Denizli-Kale Sahasında 12,5 milyon ton (İhale için MAPEG’ e Devredildi)
- Çorum-Dodurga Sahasında 4,8 milyon ton (İhale için MAPEG’ e Devredildi)
- Edirne-Merkez-Süloğlu Sahasında 437,7 milyon ton (Devre Hazır UMREK Raporlu MTA Sahası, 28 milyon ton TKİ’ ye Devredildi)
- Edirne-Merkez-Meriç Sahasında 412,4 milyon ton (Devre Hazır UMREK Raporlu MTA Sah.)
- Çorum Boğazkale Sahasında 42,3 milyon ton (Devre Hazır UMREK Raporlu MTA Sah.)
- Burdur-Tefenni Sahasında 14,8 milyon ton (Devre Hazır UMREK Raporlu MTA Sah.)
- Kütahya-Merkez (Seyitömer) Sahasında 3.41 milyon ton (TKİ’ ye Devredildi)
- Buluculuğu Alınmayan Kaynak Sahaları 132,62 milyon ton (MTA Sahası)
(Edirne, Burdur, Denizli, Malatya)
Kaynak Miktarı Artışı sağlanan sahalar;
- Afşin-Elbistan EÜAŞ Sahasında 1,3 milyar ton,
- Manisa-Soma TKİ Sahasında 205 milyon ton,
- Beypazarı-Çayırhan EÜAŞ Sahasında ise 153,3 milyon ton kaynak tespit edilmiştir.
Bu kapsamda; 2005-2023 yılları arasında yapılan çalışmalar sonucunda MTA sahalarında 10.37 milyar ton, Kurumlar Arası İşbirliği kapsamında yürütülen çalışmalarda da EÜAŞ ve TKİ sahalarında 1.658 milyar ton, olmak üzere ülkemiz linyit kaynağı toplam 12.03 milyar ton (%149 oranında) artırılmış ve özel sektöre ait sahalar ile birlikte 20.53 milyar tona ulaşmıştır.
|
MTA Genel Müdürlüğü tarafından, ilk olarak 2016 yılında Kurumlararası işbirliği kapsamında yürütülen projelerden, EÜAŞ Konya-Karapınar ve TKİ Eskişehir-Alpu Kömür Sahalarında,Uluslararası standartlarda çalışmalara başlanmış, bu çalışmalar kapsamında yürütülen sondaj, loglama (jeolojik, jeofizik ve jeoteknik), örnekleme ve raporlama çalışmaları gerçekleştirilerek, 2017 yılından itibaren MTA yatırım programı kapsamında yürütülen tüm kömür arama projelerimizde de Uluslararası standartlarda çalışmalara geçilmiş olup, tüm kömür arama projelerindeki Uluslararası standartlardaki çalışmalarımız halen devam etmekte ve çalışmaları tamamlanan ruhsat sahalarının UMREK kodunda raporları hazırlanmaktadır.
|
Ülkemiz toplam dünya kömür rezervinin yaklaşık % 2.1’ ini içermektedir ve linyit açısından önemli bir yere sahiptir. Bununla birlikte linyitlerimizin %79 unun, 2500 kcal/kg ısıl değerin altında olması daha çok termik santrallerde kullanımını ön plana çıkartmıştır. Kaynak miktarı belirlenen ve termik santral kurulabilecek özellikte olan linyit sahalarımız hızla devreye sokulması ve bilinenlere yeni ünitelerin ilavesi ile kurulu gücümüzün 20.000 MW daha arttırılması mümkün görülmektedir.
ÜLKEMİZİN ÖNEMLİ KÖMÜR SAHALARI VE KAYNAK MİKTARLARI
| KÖMÜR SAHALARI | TOPLAM REZERV (ton) |
|---|---|
Afşin-Elbistan |
4.642.340.000 |
Afşin-Elbistan (MTA) |
515.000.000 |
Manisa-Soma |
861.450.000 |
Adana-Tufanbeyli |
429.549.000 |
Adıyaman-Gölbaşı |
57.142.000 |
Bingöl-Karlıova |
88.884.000 |
Ankara-Beypazarı |
498.000.000 |
Afyon-Dinar-Dombayova |
941.500.000 |
Bolu-Mengen |
142.757.000 |
Muğla-Milas |
750.214.000 |
Çankırı-Orta |
123.165.000 |
Çanakkale-Çan |
92.483.000 |
Kütahya-Tunçbilek |
317.732.000 |
Kütahya-Seyitömer |
198.666.000 |
Sivas-Kangal |
202.607.000 |
Kütahya-Gediz |
23.945.000 |
Tekirdağ-Çerkezköy |
573.600.000 |
Tekirdağ-Malkara |
1.563.300.000 |
Tekirdağ-Saray |
141.175.000 |
Amasya-Yeniçeltek |
19.791.000 |
Yozgat-Sorgun |
13.206.000 |
Bolu-Göynük |
43.454.000 |
Çorum-Dodurga |
38.500.000 |
Konya-Karapınar |
1.832.000.000 |
Konya(Beyşehir-Seydişehir) |
348.000.000 |
Bolu (salıp.-Merkez) |
98.000.000 |
İstanbul (Silivri) |
1.100.000.000 |
Eskişehir (Alpu) |
1.453.000.000 |
Eskişehir(Koyunağılı) |
57.430.000 |
Muş-Merkez |
400.000.000 |
Edirne |
850.000.000 |
Bursa (Keleş-Orhaneli) |
85.000.000 |
Balıkesir |
34.000.000 |
Ankara (Gölbaşı) |
48.000.000 |
Diğerleri |
1.950.000.000 |
TOPLAM |
20.533.890.000 |
Önemli Kömür Sahaları ve Potansiyel Kullanım Alanları
Bitümlü Şeyl Aramaları
Organik kayaçlar içinde önemli bir yeri olan bitümlü şeyl; organik çözücülerde çözünmeyen ve “kerojen” adı verilen organik madde içeren, ince taneli ve genellikle laminalı bir yapıya sahip sadimanter kayaç olarak tanımlanmaktadır.
Ülkemizde bitümlü şeyl etütleri MTA Enstitüsünün kurulmasıyla başlamış ve ilk yıllarda çalışmalar bütün Dünyada olduğu gibi sentetik petrol eldesi amacıyla sürdürülmüştür.
Bu amaçla; Beypazarı (Ankara), Seyitömer (Kütahya), Hatıldağ (Bolu), Himmetoğlu (Bolu), Mengen (Bolu), Ulukışla (Niğde), Bahçecik (Kocaeli), Burhaniye (Balıkesir), Beydili (Ankara), Dodurga (Çorum), Çeltek (Amasya), sahalarında etütler Boyalı (Kastamonu), Demirci (Manisa), Ilısılık (Çankırı) Aspiras ( Kastamonu) sahalarında prospeksiyon çalışmaları yapılmış bu çalışmalar sonucunda ülkemizde 1,6 milyar ton bitümlü şeyl rezervi belirlenmiştir.
Asfaltit Aramaları
Asfaltit petrol kökenli katı bir yakıttır ve yüksek yumuşama noktasına sahip doğal asfalt benzeri bir maddedir. Asfaltit maddelerin yerleşimi petrolün göçüne neden olan; hidrostatik basınç, gaz basıncı, kapilarite, gravitasyon ve sıcaklık gibi etkenlerle ilgili olup bunun sonucu olarak hareket eden sıvı, yarı sıvı durumundaki asfalt, çeşitli kırık ve çatlakları izleyerek yüzeye kadar çıkabilir. Doğada bulunuş şekilleri çeşitli olan asfaltitin Ülkemizde Şırnak bölgesinde bulunuş şekli ise fay ve çatlak dolguları biçimindedir.
Asfaltitler teshinde, boya, vernik, oto lastiği, elektrik yalıtımı, batarya koruyucuları, genleştirilmiş kauçuk, zemin karoları, su geçirmez kablolar yapımlarında ve benzer çeşitli alanlarda kullanılmaktadır.
Genel Müdürlüğümüz tarafından Şırnak bölgesinde Asfaltit arama çalışmalarına 2019 yılı içerisinde yeniden başlanmış olup, kaynak belirleme çalışmaları devam etmektedir.