Genel Bilgiler
Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), coğrafi verilerin toplanması, bilgisayar ortamına aktarılması, depolanması, işlenmesi, modellenmesi, analiz edilmesi ve sunulması amacıyla bir araya getirilmiş donanım, yazılım, insan kaynaklarından oluşan ve kendine has metodolojisi olan yöntem olarak tanımlanabilir.
CBS ilk olarak Kanada’da 1960’lı yıllarda doğal kaynakların analiz ve envanter çalışmalarının yapılması amacı ile geliştirilmiştir. CBS, ortaya çıkışından kısa bir süre sonra, insan yaşantısını etkileyen en önemli gelişmeler arasında sayılmıştır. Roger F. Tomlinson, modern Coğrafi Bilgi Sistemlerinin kurucusu olarak kabul edilmektedir. 1960’lı yılların başından itibaren CBS yazılım ve donanımı açısından son derece hızlı bir gelişimin yaşandığı ve bu hızın günümüzde giderek artan bir şekilde devam ettiği görülmektedir.
Coğrafi Bilgi Sistemleri, son yüzyılın en önemli bilgi teknolojisi olarak kabul edilmiş özel ve kamu sektöründe kullanımı artık kaçınılmaz olmuştur. Coğrafi veri, tanımı gereği neredeyse sınırsız denilebilecek bir çeşitliliği ifade etmektedir. Gökyüzünden denizlerin dibine uzanan konum ve geçmişten geleceğe uzanan zaman boyutunda hemen hemen her yerde ve farklı şekillerde coğrafi veri vardır. Böylesi zengin ve karmaşık veri çok sayıda kurum, kuruluş ve hatta bireyler tarafından toplanmakta ve çeşitli araçlar ve sistemler aracılığı ile kullanılabilmektedir (cbs.gov.tr). Coğrafi veri ve coğrafi bilgi sistemi ile ilgili bir diğer husus ise kullanılan her bir veri veya sistemin elde edilen sonucu güçlendirdiği, bütünleştirdiği ve aynı zamanda ciddi katma değer sağladığıdır. Yani farklı coğrafi bilgilerin bir arada kullanılabilmesi elde edilen faydayı önemli oranda artırmaktadır.
Günümüzde verinin ve özellikle coğrafi bilginin kullanımı çeşitli ihtiyaçlar nedeniyle giderek artmaktadır. Bu artış sadece veri hacmi ile sınırlı olmayıp aynı zamanda farklı kullanım alanlarında da olmaktadır. Afet yönetiminden sağlık alanına, çevre korumadan inşaat sektörüne uzanan ve bir zamanlar birbiri ile etkileşimi az ama giderek iç içe giren pek çok sektör coğrafi veriyi daha sıklıkla kullanır hale gelmektedir. Belediye ve yerel yönetimlerde; çevre yönetimi, havza yönetimi, ulaşım planlama, uygun yer seçimi, çok kriterli karar verme, kazı-dolgu çalışmaları, akıllı harita üretimi, alan planlaması, envanter çalışmaları, senaryo ve trend analizleri, kirlilik modellemesi, üç boyutlu arazi modelleme, araç takibi, deprem hasar analizleri, vergi takibi vb. birçok kullanım alanı bulunmaktadır.
CBS’nin beş temel bileşeni bulunmaktadır. CBS’nin en önemli bileşenini ‘veri’ oluşturur. Coğrafi veriler mekansal (konuma bağlı, fiziki, coğrafi detay) ve tarifsel (öznitelik, beşeri) olmak üzere iki temel yapıda toplanır. CBS’de mekansal ve tarifsel veriler doğrudan birbirleri ile ilişkilidir. CBS verisi farklı kaynaklardan elde edilebilir. Mevcut farklı ölçeklerdeki haritalar, uydu görüntüleri, hava fotoğrafları ve yersel ölçmeler ile elde edilen koordinat bilgileri ile açı mesafe değerleri veri kaynakları olarak tanımlanabilir.
CBS’de her ne kadar bilgisayar sistemleri, yazılımlar vb. etkili olsa da başarılı bir çalışma için, bilgisayarı etkin olarak kullanabilen, problemleri çözebilen, coğrafik uzaya ilişkin düşünme yeteneğine sahip insanlara ihtiyaç duyulmaktadır.
Coğrafi Bilgi Sistemleri bileşenleri
Coğrafi Bilgi Sistemi grafik ve grafik olmayan verilerin birbirleri ile bütünleşik olarak sorgulanmasına olanak tanır. Buna göre grafik veriden sözel verilere, sözel verilerden de grafik (konumsal veriye) verilere hızlı bir erişim sağlanmış olur. Bu sorgulamalar;
- Detay seçim (select feature)
- Özniteliğe göre seçim (select by attribute): Veri tabanından mantıksal ifadeler kullanılarak grafik verilere ulaşılmış olur (şehir adı tanımlanarak ilgili katmandaki istenilen şehirler ekranda görüntülenebilir).
- Lokasyona göre seçim (select by location): Farklı katmanlardaki verilerin birbirleri ile ilişkilendirilerek yapıldığı sorgulamalardır (bir mahalle içine giren okulların seçilmesi gibi) şeklinde yapılabilir.
CBS'de Sorgulama
Coğrafi Bilgi Sistemlerinde depolanan vektör veriler, veri tabanı bilgilerine göre sorgulanıp, sınıflandırılarak farklı özelliklerde görüntülenebilirler. Sistemde yer alan semboloji kütüphanesi ile vektör verilere çizgi tipleri, tarama, renk ve grafik semboller atanarak belirlenen standartlara göre haritalar hazırlanabilir.
CBS Sorgulama ve sınıflandırma ile harita oluşturma örnekler.
CBS sadece sorgulama değil her gün gelişen ve ihtiyaçlar doğrultusunda şekillenen, bilimsel çalışmalar temelinde ortaya konulan analiz yeteneği ile de avantajlar sunmaktadır. Mevcut bir sorunu çözmek, duyarlılık ve risk haritaları oluşturmak, üç boyutlu modellemeler, yüzey kestirimleri veya özel amaçlı farklı tematik haritalar oluşturmak için CBS analizleri kullanılabilir.