Püskürmeler

Pek çok farklı püskürme tipi bulunmaktadır ve birçok volkan farklı püskürme tipleri gösterebilir. Tek bir püskürmenin bile zaman içinde davranışını değiştirmesi normaldir; böylece herhangi bir volkanda tüm faaliyet ve tehlike çeşitleri görülebilir. Bu çeşitliliğe rağmen her bir volkan için yaptığımız çalışmalarla geçmiş faaliyetlere göre ne tür püskürmelerin beklenebileceğini, volkanların şeklini ve püskürme ürünlerini tespit edebiliriz.

Solda: Şili Calbuco volkanında 2015 yılında meydana gelen patlamalı püskürme. MAV Drone/Shutterstock.
Sağda: İtalya Etna Dağı'ndan efüzif püskürme. Wead/Shutterstock.

Püskürmeleri genel olarak iki kategoride toplayabiliriz: patlamalı ve efüzif. Patlamalı püskürmeler, şiddetli patlamalar sırasında atmosferde yükseklere kadar kül bulutları gönderebilir. Patlamalı püskürmeler birkaç dakikadan birkaç saate veya birkaç güne kadar sürebilir. Volkanlar altında erimiş kaya olan magma, büyük basınç altında çözünmüş gazlar içerir. Bu basınç serbest kaldığında gaz hızla genleşir ve patlama meydana gelir (gazlı bir içeceğin şişesinin kapağını açtığınız zaman olduğu gibi). Magma gazının çoğunu kaybettiğinde de efüzif püskürmeler olur. Bu püskürmelerde kül miktarı daha az, lav akıntısı ise daha fazla meydana gelir. Bu lav akıntıları göreceli olarak hızlı lav akıntıları şeklinde ya da daha katı lav domlarının yavaş yavaş sıkıştırılıp dışarı atılması şeklinde olur. Her püskürme ya patlamalı ya da efüzif, yada ikisini de içerecek şekilde veya ikisi arasında değişiklik göstererek gerçekleşebilir.

Volkan uzmanları farklı püskürmetipleri için farklı isimler verir. En çok karşılaşılanlar şunlardır:

Plinian püskürmeler, büyük patlamalı püskürmeler olup uzun süreli püskürme kolonları oluşturur. Bu kolonlar, volkandan atmosfere doğru itilerek bazen uçakların uçtuğu seviyelerden daha yükseklere çıkan, kül ve gaz bulutlarıdır. Püsküren volkan ağzı yakınında, volkandan dışarı atılan ya da püskürme sütunundan düşen kaya blokları olur. Plinian püskürmeler her zaman olmasa da genellikle felsik magma ile ilişkilendirilir ve normalde stratovolkanlarda olur.

Sağda: 1980 yılında ABD'deki St. Helens Dağı'nda gerçekleşen plinian püskürme. Püskürme kolonu 24 km'ye kadar ulaşmıştır. Fotoğraf: USGS

Vulcanian püskürmeleri, Strombolian patlamalarından büyük olmalarının yanı sıra, birkaç on ila yüz metreye kadar blok ve bombalar atan kısa ömürlü ve gürültülü patlamalardır. Yaklaşık 10 km'ye kadar püskürme kolonlarıları oluşur.

Sağda: Japonya'daki Sakurajima'da yaklaşık 2 km'lik püskürme sütununun oluştuğu vulcanian püskürmesi. Fotoğraf: S. Brown

Strombolian püskürmeleri, az kül içeren, kızgın ve akkor halindeki lav parçalarını birkaç on ila yüz metreye kadar fırlatan, küçük ve kısa ömürlü, patlamalı püskürmelerdir. Büyük sesli patlamalardır. Gün içinde püskürmeler gri renkli görünürken gece olduğunda akkor halindeki kayalar havai fişek gösterisine benzer.

Sağda: İtalya'daki Etna'da strombolian püskürmesi. Shutterstock/Wead.

Hawai püskürmeleri, efüzif dediğimiz püskürmelerdir. Büyük hacimlerde ve oldukça akıcı lavın püskürmesi olarak nitelendirilir; püsküren lav onlarca kilometre uzağa ulaşabilen akıntılar oluşturur. Volkan ağzında gökyüzüne doğru kilometrelerce yükselen lav fıskiyeleri de oldukça yaygındır. Hawai tipi püskürmeler genellikle düşük viskoziteli bazik magma ile ilişkilendirilir ve çoğunlukla kalkan volkanlarda ve açılma zonlarında olur.

Sağda: Hawai'de lav akıntısı. Shutterstock/Yvonne Baur.